İş Hukuku kuralları çerçevesinde bir işçinin bir işverene bağlı olarak iş görme yükümlülüğü üstlenmesi iş sözleşmesi vasıtasıyla olur. Bu sözleşme genel itibarıyla yazılı olarak yapılsa da istisnai durumlar haricinde sözlü de yapılabilir. Her nasıl kurulmuş olursa olsun, iş sözleşmesinin kurulmasında tarafların sözleşme serbestisi mevcuttur. Yani herkes istediğiyle iş sözleşmesi kurabilmektedir. Buna paralel olarak, kurulmuş bir iş sözleşmesi de tarafların iradeleriyle sona erdirilebilir. Bu durumda, feshi yapan tarafa bağlı olarak taraflar açısından birtakım yükümlülükler doğmaktadır. Bununla birlikte fesih nedeni de önem arz etmektedir. Bu yazımızda fesih nedenlerini irdeleyeceğiz.

İŞTEN ÇIKIŞ KODLARI

Taraflardan hangisi iş akdini feshedecek olursa olsun, işveren tarafından sigortaya işçinin işten çıkışının bildirilmesi gerekir. İşveren tarafından sigorta kurumuna yapılacak bildirimlerde, işçinin hangi işyerinde ne unvan ile çalıştığı, iş akdinin hangi tarihte ve neden feshedildiğine ilişkin birtakım bilgiler yer alır.

Özellikle fesih nedeni, iş akdinin feshi nedeniyle taraflar arasında hukuki bir uyuşmazlık söz konusu olduğunda bu uyuşmazlıkta kimin haklı olduğu ve kimin hangi hukuki haklara sahip olduğu gibi hususların belirlenmesinde rol oynar. Örneğin bir işçinin istifa etmediği halde istifa etmiş gibi gösterilerek çıkışının verilmesi halinde, her ne kadar normal şartlarda istifa nedeniyle işçi tarafından birtakım haklar talep edilemeyecek olsa da feshin haklı nedenlere dayandığı mahkeme tarafından tespit edilirse işçi bu durumda tazminata hak kazanabilmektedir. Bu nedenle işçinin sigortaya bildirilen fesih sebebi kadar gerçekte ne sebeple işten ayrıldığının da tespiti gerekmektedir.

Sigorta kurumuna bildirilen kodların güncel listesini şu adreste bulabilirsiniz.

HAKLI FESİH NEDENLERİ

Haklı nedenle fesih, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 24. (işçiler için) ve 25. (işverenler için) maddelerinde düzenlenmiştir. İlgili maddelerde geçen yer alan şartlardan birinin varlığı halinde işçi veya işverenin iş sözleşmesini haklı nedenle derhal fesih hakkı doğar. Bu halde, karşı tarafa feshi ihbar süresinin verilmesine gerek kalmaz, iş akdi doğrudan sona erer.

İŞÇİLER İÇİN HAKLI FESİH NEDENLERİ

24. maddede işçiler açısından haklı fesih sebebi olarak kabul edilen haller sayılmış. Buradaki haller, sağlık sebepleri, ahlak ve iyiniyet kurallarına uymayan haller ile zorlayıcı nedenler olarak üç grupta sayılmıştır.

Sağlık sebeplerine dayanan haklı fesih nedenleri, işçinin işini yapmasının işin niteliğinden kaynaklanan durumlar nedeniyle sağlığı ve yaşamı açısından tehlike oluşturması temeline dayanmaktadır. Bu hallerde işçi, sağlığı için iş akdini haklı nedenle derhal feshedebilmektedir. Keza işçinin işi gereği sürekli muhatap olduğu işveren veya başka bir işçinin bulaşıcı ya da yapılan iş ile ilgisi olmayan bir hastalığa yakalanması hallerinde de işçi sağlık sebepleriyle iş akdini feshedebilir.

AHLAK VE İYİNİYET KURALLARINA UYMAYAN HALLER VE BENZERLERİ

Bu haller ise genel itibarıyla işverenin işçiye karşı hukuk ve ahlak kurallarına aykırı davranışlar sergilemesi gibi hallerdir. Mesela işverenin işçiyi işe alırken yapılacak işle ilgili esaslı noktalarda (işin tanımı, çalışma süreleri, maaş gibi) kasıtlı olarak yanıltması, işçiye hakaret etmesi veya cinsel tacizde bulunması, işçinin ailesine karşı kışkırtıcı sözler sarf etmesi gibi durumlar haklı fesih nedeni oluşturur. Keza işçi başka bir işçi veya üçüncü kişi(ler) tarafından işyerinde cinsel tacize uğrar ve bu durumu işverenine bildirmesine rağmen gerekli tedbirler alınmazsa, bu da işçiye fesih hakkı verir.

Özellikle ücret konusunda işverenin işçiyi yanıltması bu noktada işçiye haklı fesih hakkı verir. İşçinin ücreti kanun ve sözleşme hükümlerine uygun olarak hesaplanmaz ve/veya ödenmezse işçi sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir ve işçilik alacaklarını talep edebilir.

ZORLAYICI SEBEPLER

İşçinin çalıştığı işyerinde bir haftadan fazla süre ile işin durmasını gerektirecek zorlayıcı sebepler ortaya çıkarsa işçi iş sözleşmesini haklı nedenle feshedebilmektedir. İşçi, bu durumda da işçilik alacaklarını talep edebilmektedir.

İŞVERENLER İÇİN HAKLI FESİH NEDENLERİ

Kanun’un 25. Maddesi ise işverenler için haklı fesih nedenlerini saymıştır. Bu şartlardan birinin varlığı halinde işveren işçinin sözleşmesini haklı nedenle feshedebilir. İşçi, feshin haksız yere yapıldığını iddia ediyorsa, diğer şartları da mevcut ise [işe iade davası] yoluna başvurabilir.

SAĞLIK SEBEPLERİ

İşçinin kendinden kaynaklı, yani işiyle ilgisiz sebeplerle bir hastalığa yakalanması veya engelli hale gelmesi ve bu nedenle işini peş peşe üç gün veya bir ay içerisinde beş günden fazla yerine getirememesi, ya da işçinin hastalığının tedavi edilemeyecek nitelikte olduğu ve çalışmasının sakıncalı olduğu Sağlık Kurulunca saptanırsa, işveren işçinin iş akdini feshedebilir.

Bu haller dışında, işçinin hasta olması, kaza geçirmesi, doğum yapması veya eşinin doğum yapması hallerinde işverenin fesih hakkı hemen doğmaz; işçinin hizmet süresine göre hesaplanacak feshi ihbar süresini altı hafta aşmasından sonra doğar. Doğum halinde ise bu süreler, sözleşmenin askıda sayıldığı süreler hariç olmak üzere doğum nedeniyle işçilere verilen izinlerin bitişinden itibaren başlar.

AHLAK VE İYİ NİYET KURALLARINA UYMAYAN HALLER VE BENZERLERİ

İşçinin ahlak ve iyiniyet kurallarına aykırılık nedeniyle fesih hakkına paralel olarak işveren için de işçinin ahlaka aykırı davranışları nedeniyle iş sözleşmesini haklı nedenle feshetme hakkı vardır. İşçinin işvereni iş sözleşmesinin kurulması için kendisinde bulunması gereken vasıf ve şartlar konusunda yanıltması, işverene veya aile üyelerinden birine hakaret etmesi, gerçeğe aykırı ithamlarda bulunması gibi haller haklı fesih nedeni olabilmektedir. Keza işçinin başka bir işçiye cinsel tacizde bulunması, işverene veya onun ailesine sataşması, işyerine sarhoş gelmesi ya da işyerinde kendisini sarhoş edecek ürünler tüketmesi gibi haller de haklı fesih nedeni oluşturur.

Bununla birlikte, işçinin kendisine duyulan güveni kötüye kullanması, hırsızlık yapması, meslek sırlarını ifşa etmesi, yedi günden fazla hapis cezası olan ve ertelenemeyen bir suç işlemesi, işverenden izin almaksızın veya haklı bir sebebe dayanmaksızın ardı ardına iki işgünü veya bir ay içinde iki defa herhangi bir tatil gününden sonraki iş günü, yahut bir ayda üç işgünü işine devam etmemesi, işçinin yapmakla ödevli bulunduğu görevleri kendisine hatırlatıldığı halde yapmamakta ısrar etmesi, işçinin kendi isteği veya savsaması yüzünden işin güvenliğini tehlikeye düşürmesi, işyerinin malı olan veya malı olmayıp da eli altında bulunan makineleri, tesisatı veya başka eşya ve maddeleri otuz günlük ücretinin tutarıyla ödeyemeyecek derecede hasara ve kayba uğratması hallerinde de haklı fesih nedenleri vardır.

ZORLAYICI SEBEPLER

İşçiyi işyerinde bir haftadan fazla süre ile çalışmaktan alıkoyan zorlayıcı bir sebebin ortaya çıkması halinde, işveren açısından haklı nedenle fesih nedeni oluşmuş sayılır.

GÖZALTINA ALINMA VEYA TUTUKLANMA NEDENİYLE DEVAMSIZLIK

İşçinin gözaltına alınması veya tutuklanması halinde devamsızlığın ihbar süresini aşması halinde, işveren açısından haklı nedenle fesih nedeni oluşmuş sayılır.

GEÇERLİ FESİH NEDENLERİ

Geçerli nedenle fesih, belirli şartların varlığı halinde işverenin işçinin iş sözleşmesini feshetmesi için geçerli bir nedene dayanması zorunluluğunu ifade eder. Bu hallerde işveren, işçinin iş sözleşmesini geçerli bir nedenle feshetmek zorundadır. Aksi takdirde işçi, feshin geçersizliği nedeniyle feshin geçersizliğini tespit ve işe iade davası açabilir.

Haklı fesihten farklı olarak geçerli fesihte kanun geçerlilik nedenlerini tek tek saymamıştır. Bu nedenle feshin geçerli nedene dayanıp dayanmadığı hususunda taraflar uyuşmazlık yaşıyorsa, bu uyuşmazlığın mahkeme nezdinde çözümlenmesi gerekmektedir.

Geçerli fesih ve bu fesihten kaynaklı uyuşmazlıkların söz konusu olabilmesi için,

• İşverene bağlı olarak otuz veya otuzdan fazla sayıda işçinin çalışıyor olması,
• İşçinin en az altı aylık kıdeminin olması,
• İşçinin işveren nezdinde belirsiz süreli iş sözleşmesiyle çalışması,
• İşçinin, işveren vekili, yardımcısı ya da işe işçi alıp işçi çıkarma yetkisine sahip işveren vekili veya yardımcısı olmaması

Şartlarının birlikte mevcut olması gerekir.

Kanun geçerli fesih nedenlerini saymamış ancak bazı hallerin geçerli fesih nedeni olmayacağı belirtilmiştir. Bu haller şunlardır:

• Sendika üyeliği veya çalışma saatleri dışında veya işverenin rızası ile çalışma saatleri içinde sendikal faaliyetlere katılmak,
• İşyeri sendika temsilciliği yapmak,
• Mevzuattan veya sözleşmeden doğan haklarını takip veya yükümlülüklerini yerine getirmek için işveren aleyhine idari veya adli makamlara başvurmak veya bu hususta başlatılmış sürece katılmak,
• Irk, renk, cinsiyet, medeni hal, aile yükümlülükleri, hamilelik, doğum, din, siyasi görüş ve benzeri nedenler,
• Kadın işçilerin çalıştırılmasının yasak olduğu (doğum ve doğum sonrası izin) sürelerde işe gelmemek,
• Hastalık veya kaza nedeniyle 25 inci maddenin (I) numaralı bendinin (b) alt bendinde öngörülen bekleme süresinde işe geçici devamsızlık (işçinin hastalığı nedeniyle işe gelemediği ve işe devam etmesinin Sağlık Kurulunca uygun görülmediği raporlanana kadar).

HAKSIZ VE GEÇERSİZ FESİH HALİNDE SÖZ KONUSU OLACAK HAKLAR

Haksız ve geçersiz fesih halinde, her iki taraf da hukuka aykırı fesihten kaynaklı haklarını talep edebilirler. İşçi açısından, haksız ve/veya geçersiz fesih nedeniyle işveren nezdindeki çalışmadan kaynaklı işçilik alacakları talep edilebileceği gibi geçersiz fesih halinde şartları varsa işe iade kurumuna da başvurulabilir. İşveren açısından ise işçi iş akdini ihbar süresine uymaksızın feshederse işçiden [ihbar tazminatı] talep edilebilir.

Her iki ihtimalde de herhangi bir hak kaybı yaşanmaması adına mutlaka uzman bir İş Hukuku avukatından profesyonel destek almanızı tavsiye ederiz.