Tenkis Nedir?

Tenkis, azaltmak, eksiltmek anlamlarına gelmektedir. Buna göre bir değeri azaltmak için tenkis ifadesi kullanılmaktadır. Hukuksal anlamda tenkis ise tasarruf işlemlerini azaltmayı ifade eden bir kelimedir. Azaltılacak tasarruf işlemi ise miras bırakan kimsenin kendi malvarlığı üzerinde yapmış olduğu tasarruflardır.

Tenkis Davası Nedir?

Tenkis davası nedir sorusuna, miras bırakanın ölümünden sonra açılan bir miras davasıdır yanıtı verilebilir. Tenkis davası ancak ve ancak saklı payı olan mirasçılar tarafından açılabilmektedir. Tenkis davasının konusunu, miras bırakanın kendi mal varlığı üzerinde yapmış olduğu tasarruflardan, saklı pay sahibi mirasçıların Kanun’da korunmuş saklı paylarını aşan miktarının söz konusu tasarruftan azaltılması ve mirasçıya verilmesi oluşturmaktadır. Buna göre saklı pay demek, kanunen korunan ve miras bırakanın dahi kendi malvarlığı olsa bile mirasçıyı mahrum bırakamadığı miras payıdır.

Tenkis davası, söz konusu saklı payı korumak ve tamamlamak için kullanılan hukuki bir yoldur. Kanuni dayanağını başta TMK 505. ve 560. maddelerden almaktadır.

Tenkis Davasını Kimler Açabilir?

Tenkis davasını, yalnızca saklı payı zarar görmüş mirasçılar açabilmektedir. Buna göre lehine kazandırma yapılan bir mirasçı, saklı payı zarar görmediği; en azından saklı payını elde edebildiği için tenkis davasında davacı olamaz. Saklı payların oranı TMK 506. maddede düzenlenmiştir. Her şeyden önce bilinmelidir ki saklı pay ile miras payı farklı olgulardır. Her mirasçı saklı pay sahibi değildir. Saklı paylar bir nevi dokunulmazdır. Buna göre öncelikle saklı pay sahipleri arasında murisin altsoyu bulunmaktadır. Altsoyun saklı payı, kendilerinin miras payının yarısıdır. Diğer bir deyişle tereke hiç bozulmamış olsaydı almaları gereken miktarın yarısı onların kanunen saklı payıdır ve mirasbırakan bu miktarı geçemez.

Kanunda düzenlenen ikinci hal ise ana ve babaya miras kalması halidir. Ana ve baba mirasçı olurlar ise onların miras payının dörtte biri saklı paydır ve kanunen korunmuştur. Bunun gibi 10 Mayıs 2007 tarihine kadar kardeşlerin de payı korunmuş idi fakat bu tarihten sonra kardeşlerin payları saklı paydan çıkarılmıştır. 10 Mayıs 2007 tarihinden önce olan ölümler için kardeşlerin saklı payı sekizde bir olarak düzenlenmiştir.

Sağ kalan eş de saklı pay sahibidir. TMK 506. madde, sağ kalan eşin birlikte mirasçı kaldığı zümreye göre saklı pay oranlarını değiştirmiştir. Buna göre sağ kalan eş altsoy veya ana ile baba zümresi ile birlikte mirasçı olarak kalırsa tüm miras payının tamamı saklı pay olarak korunur. Buna göre altsoy ile birlikte mirasçı ise mirasın toplam dörtte biri saklı payıdır, ana ile baba zümresi ile birlikte ise bu oran mirasın yarısıdır.

Son olarak diğer mirasçılık hallerinde sağ kalan eşin miras payının dörtte üçü saklı paydır. Görüldüğü üzere kanun sağ kalan eşin miras payını korumaktadır. Bu kimselerden başka saklı pay sahibi yoktur.

TMK 562. madde hükümleri doğrultusunda tenkis davası açma hakkı, saklı paylı mirasçıların alacaklılarına da verilmiştir. Buna göre saklı payı zedelenen mirasçı ödemeden aciz vesikası sahibi ise ve ihtara rağmen tenkis davası açmıyorsa alacaklılar süresi içinde tenkis davası açabilirler. Bunlardan gayrı tenkis davası açmaya yetkili kimse bulunmamaktadır.

Tenkis Davasına Hangi Tasarruflar Konu Edilir?

Tenkis davasına tenkise tabi birtakım tasarruflar konu edilir. Muris, kendi malvarlığı üzerinde tasarruf yapma hakkına sahiptir ancak kanunda çizilen sınır aşıldığı zaman söz konusu tasarruflar tenkise tabi hale gelmektedir. Diğer bir deyişle tenkis davası ile saklı pay, söz konusu tasarrufun azaltılması ile tamamlanmaktadır. TMK nezdinde hangi tasarrufların tenkise tabi olduğu ve hangi sıra ile azaltılarak hakkı zedelenen saklı paylara ekleneceği düzenlenmiştir.

TMK 570. madde hükmüne göre tenkiste sıra belirlenmiştir. Buna göre öncelikle ölüme bağlı tasarruflar tenkis edilmelidir. Saklı payları tamamlamaya yetmez ise en yeni tarihlisinden en eskisine doğru muris sağ iken yapmış olduğu kazandırmalardan saklı paylar tamamlanmaktadır. Murisin sağlığında yapmış olduğu kazandırmalar, sağlararası kazandırmadır. Sonuç olarak önce ölüme bağlı tasarruflar sonra en yenisinden eskisine doğru sağlararası kazandırmalar tenkis edilmektedir.

Son olarak, kamu tüzel kişilerine ve dernek, vakıf gibi tüzel kişilere yapılan hem ölüme bağlı tasarruflar hem de sağlararası kazandırmalar en son sırada tenkise tabi olmaktadır.

Tenkis Davası Kime Karşı Açılır?

Tenkis davası, muris tarafından lehine kazandırma yapılan kişiye karşı açılmaktadır. Söz konusu kişiler mirasçı da üçüncü kişi de olabilmektedirler. Buna göre tenkis davası saklı paylı mirasçılar tarafından açılabiliyor iken davalı yan herkes olabilmektedir. Aleyhine dava açılan kişi diğer bir mirasçı ise onun miras payından fazlasının tenkis edilemeyeceği hususuna dikkat edilmelidir.

Lehine kazandırma yapılan kişi ölmüş olabilir. Bu durumda lehine kazandırma yapılan ölen kişinin mirasçılarına karşı dava açılmalıdır.

Muris, birtakım sebepler doğrultusunda mirasçılarının saklı payını da vermeyerek mal kaçırmak isteyebilir. Bu tür durumlarda muris muvazaası veya terditli olarak tenkis davası açılmaktadır. Bu sayede murisin, mal kaçırma amacı ile satış veya bağış gösterdiği üçüncü kişiler nezdindeki işlemleri de tenkis davasına konu olabilecek ve bu üçüncü kişilere dava açılabilecektir.

Tenkis Davası Zamanaşımı

Saklı pay hakkı doğrudan mülkiyet hakkı ile ilişkilidir. Bununla birlikte mirasın sürekli el değiştirmemesi, istikrar olması gibi sebepler neticesinde kanun koyucu belirli bir tenkis davası zamanaşımı süresi öngörmüştür. Buna göre saklı payın zedelenmesi sonucu; vasiyetnamenin varlığı halinde vasiyetnamenin açılması tarihinden, diğer tasarruf hallerinde ise mirasın açılması tarihinden itibaren 10 yıldır. Bu süreler kesin sürelerdir ve 10 yıllık sürelerin geçirilmesi halinde tenkis davası açılamamaktadır.

Tenkis Davası Açma Süresi

Tenkis davası açma süresi saklı payın ihlal edildiğinin öğrenildiğinden itibaren 1 yıldır. Hakkın ihlal edildiğinin öğrenilmesi ise 10 yıllık zamanaşımı süresi içinde olmalıdır. 10 yıllık süre içerisinde öğrenmeden itibaren 1 yıl içinde tenkis davası açılmalıdır. Süreler, mirasın açılması ile işlemeye başlamaktadır. Öncesinde bilinse dahi tenkis davası açılamaz.

Tenkis Davası Yetkili Mahkeme

Tenkis davası açısından görevli mahkeme Asliye Hukuk Mahkemesi’dir. Yetkili mahkeme ise miras bırakanın son yerleşim yeri mahkemesidir. Buna göre yetkisiz veya görevsiz bir mahkemede dava açılması halinde dava usulden reddedilecektir ve saklı payı zarara uğrayan kişiler zarar görecektir.

Tenkis Davası Yargıtay Kararları

Dava açma sürelerine ilişkin, Yargıtay 2. H.D. 2008/3560 E., 2009/9328 K., 11.05.2009 T. Kararı ile TBK hükümlerinin kıyasen uygulanacağı kabul edilmiştir. Buna göre dava açma son günü tatil gününe isabet ederse takip eden iş günü son gün olmaktadır.

Sabit tenkis oranının belirlenmesi için Yargıtay H.G.K. 2010/360 E., 2010/372 K., 7.7.2010 T. Kararı ile: Tenkise uğratılacak mal varlıkların belirlenmesi için öncelikle terekenin tümünün sabit ve tam olarak belirlenmesi gerekmektedir. Terekenin belirlenmesi aşamasında aktifler, pasifler tümüyle terekeye eklenir ve net tereke bulunur. Lehine saklı payı aşarak kazandırma yapılan kişiye yapılan kazandırma miktarı ile tasarrufun tümünün arasındaki orana göre tenkis paylaşılması yapılmalıdır şeklinde hüküm kurarak paylaştırmanın hangi esaslar üzerine yapılacağını belirlemiştir.

Buna göre mahkeme ilamında kimden hangi oranda indirim yapılarak kime hangi oranda miras payının ve dolayısı ile aktifin verildiğinin gösterilmesi gerekmektedir.