Deneme Süreli İş Sözleşmesi
İş sözleşmesinin akdedilmesinden önce işçi ve işveren karşılıklı belirli bir süre dahilinde deneme süreli iş sözleşmesi düzenleyebilir.
Deneme Süreli İş Sözleşmesi Nedir?
İşveren iş ilişkisi kuracağı işçiyi seçerken deneme süresine ihtiyaç duyabilir. Bu deneme süresinde işçinin yetenekleri, bilgi birikimi ve kişiliği hakkında bilgi sahibi olarak o işçiyle çalışıp çalışmak istemediğini belirler. İşçi açısından bakıldığında işçi, kendisinin bu tarz bir işyerinde ve bu koşullarla çalışmak isteyip istemeyeceği bir ortamı gözlemlemiş olur.
Kural, iş sözleşmesinin deneme süresi klozu olmaksızın akdedilmesidir fakat günümüzde iş sektöründe genel kabul, iş sözleşmesinin deneme süreli olarak akdedilmesi olmuştur.
Deneme süresi için 4857 sayılı İş Kanunu’nda yer alan hükümler, basın işçileri ve gemi adamları için geçerli değildir. Bu kişiler için özel olarak hazırlanmış Basın İş Kanunu ve Deniz İş Kanunu mevcuttur. Ayrıca İş Kanunu madde 4 hükmünde sayılan kişi/kişiler için de 4857 sayılı İş Kanunu uygulanmayacaktır. Bu kişiler:
- Deniz ve hava taşıma işlerinde çalışanlar
- 50’den az işçi çalıştırılan (50 dahil) tarım ve orman işlerinin yapıldığı işyeri ve işletmelerde çalışanlar
- Aile ekonomisi sınırları içerisinde kalan tarımla ilişkilendirilebilen her türlü yapı işlerinde çalışanlar
- Bir ailenin üyeleri ve üçüncü dereceye kadar (3.derece dahil) hısımları arasında dışarıdan başka biri katılmadan evlerde ve el sanatlarının yapıldığı işlerde çalışanlar
- Ev hizmetlerinde çalışanlar
- Sporcular
- Rehabilite edilme amacıyla çalıştırılan kişiler
- 507 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Kanununun ikinci maddesi tarifine uygun olarak üç kişinin çalıştığı işyerlerinde çalışanlar
İşveren daha önce işyerinde bir işçiyi çalıştırmış ve bu işçiyi aynı vasıf ve unvana sahip işi yapması için yeniden işe almışsa artık deneme süresi kararlaştırılamayacak ve bu maddeleri içerisinde barındıran bir iş sözleşmesi akdedilemeyecektir.
4857 sayılı İş Kanunu madde 9 uyarınca taraflar kanundaki sınırlamalar saklı kalmak kaydıyla karşılıklı ihtiyaçlarına uygun olabilecek şekilde iş sözleşmesi düzenleyebileceklerdir. Deneme süreli iş sözleşmesi bu sözleşmelerden biri olarak İş Hukuku’nda yer almaktadır. İş sözleşmesi içerisinde bir madde olarak yer alabilir veyahut ayrı bir deneme süreli iş sözleşmesi kurulabilecektir.
İşçi ve işverene ait yükümlülükler, deneme süresinde iş sözleşmesi kapsamı altındaymışçasına devam edecektir. İşveren ücret ödeme, işçiyi gözetme, eşit davranma yükümlülüğü altındadır. İşçi ise iş görme, sadakat ve özen gösterme, itaat yükümlülüğüne ve rekabet yasağına tabi olacaktır.
Deneme Süreli İş Sözleşmesi Hükümleri
Bir iş sözleşmesine deneme süresi koyabilmek için akdedilecek iş sözleşmesinin sürekli iş sözleşmesi şeklinde hazırlanması gerekmektedir. Bu sözleşme belirli yahut belirsiz süreli sözleşme olabilecektir. Deneme süresi taraflarca açıkça kararlaştırılmalı, işveren tarafından işçiye deneme süresiyle ilgili bir dayatmada bulunulmamalıdır.
4857 sayılı İş Kanunu madde 15 uyarınca işveren ve işçi, iş sözleşmelerinde deneme süresi belirleyip belirlememekte özgürdür. Taraflarca böyle bir deneme süresi kaydı konulduğunda bu kaydın süresi azami (en fazla) iki ay olarak kanun koyucu tarafından sınırlandırılmıştır. Toplu iş sözleşmeleri yapılması halinde bu süre en fazla dört aya kadar uzatılabilecektir. Toplu iş sözleşmeleriyle belirtilmiş bir deneme süresi varsa iş akdinde belirtilen deneme süresi, toplu iş sözleşmesinde belirtilen süreden daha kısa olarak belirlenemeyecektir. Grev, hastalık vb. durumlarda bu süre durmayacak, işlemeye devam edecektir.
Taraflarca daha uzun süreler konması halinde, iş akdi tamamen geçersiz sayılmayacak, sözleşmenin ayakta tutulması yoluyla kısmen geçersiz sayılarak deneme süresi iki aymışçasına hesaplanacaktır.
Deneme süresinin başlangıcı işçinin fiilen işe başladığı tarih olacaktır. İşçi iş akdinin yapılmasından sonraki bir tarihte işe başlamışsa deneme süresinin başlangıcı akitten itibaren değil, yine fiilen başladığı tarihten itibaren hesaplanacaktır.
Taraflar arasında kurulmuş iş sözleşmesi geçerli bir akit teşkil edeceğinden deneme süresi de bu sürelere dahil edilerek iş sözleşmesi geçerli kabul edilecektir. Taraflar işçinin fiilen işe başladığı tarihten itibaren deneme süresi olup olmadığına bakılmaksızın karşılıklı borçlarını yerine getirmekle yükümlüdürler. Bu süre içerisinde işçi sigortalı sayılacak, sendika üyesi olabilecek ve toplu iş sözleşmesinden yararlanabilecektir. Deneme süresi içerisinde işçi greve katılabilme hakkını haizdir. Deneme süresi ayrıca kıdeme bağlı hakların ve yıllık ücretli iznin hesabında da göz önünde tutulacaktır.
Deneme Süreli İş Sözleşmesi Feshi
Türk Borçlar Kanunu madde 433 ve 4857 sayılı İş Kanunu madde 15 uyarınca deneme süresi içerisinde taraflar iş sözleşmesini/deneme süreli iş sözleşmesini ihbar süresine gerek olmaksızın ve tazminatsız olarak feshedebilecektir.
Yargıtay son dönemlerde deneme süresi içinde yapılan fesihlerde sendikal tazminat istenebileceğine yönelik kararlar[1] vermektedir. Sendikal özgürlük T.C. Anayasası madde 51 uyarınca temel bir hak olarak ortaya çıkmaktadır. Kanuni düzenlemelerin yanısıra uluslararası sözleşmeler ile de sendikal özgürlüğü koruyucu hükümler getirilmiştir. Her ne kadar 4857 sayılı İş Kanunu ile T.C. Anayasası hükümleri birbiriyle çelişse de Anayasa’ya üstünlük tanınacaktır.
İşçinin çalıştığı günler için ücret ve diğer hakları saklı olacaktır. Deneme süresinde çalıştığı günlere fazla çalışmaya dair ücret hakkı, genel tatil günlerinde ücretli izni, hafta tatili, ulusal bayram ve genel tatil olan günlerde çalışmışsa ek ücreti, bununla beraber iş sözleşmesi ve toplu iş sözleşmelerinde öngörülen tüm işçilik haklarının hesaplanmasında dikkate alınacaktır. Derhal fesih her ne zaman istenirse her iki tarafça gerçekleştirilebilecektir. Tarafların fesih konusunda herhangi bir gerekçe gösterme zorunlulukları yoktur, deneme süresi başarılı geçmiş olsa da bu yola başvurabilme imkânları vardır.
Deneme süresi geçtikten sonra yapılacak fesihler belirli veya belirsiz iş akitleri feshi hükümlerine tabi olacaktır. Belirli veya belirsiz iş akitleri için yapılacak fesihlerde kıdeme bağlı olarak kanunda ihbar süreleri öngörülmüştür. İşçi ve işveren deneme süresinin geçmesinden itibaren bu sürelere tabi olarak iş sözleşmesini fesih hakkını kullanabilecektir.
İşçi deneme süresi içerisinde bazı elde etmesi gereken haklarından mahrum bırakılıyorsa işveren burada ayrımcılık yasağını ihlal etmektedir. İşçi bu sebeple işverene dava açarak ayrımcılık tazminatı talebinde bulunabilecektir.
Deneme süresi içerisinde işten çıkarılan işçi işe iade davası açma hakkını haiz değildir. İşe iade davasının şartlarından biri asgari 6 aydır işyerinde çalışıyor olmaktır. İşçi süre şartı sebebiyle işe iade davası açamayacaktır.
İş Sözleşmesinin İşverence Feshi
İşverenin işçinin çalıştığı süreçte işiyle ilgili performansını yeterli bulmuyorsa sebep göstermeksizin iş akdini/deneme süreli iş sözleşmesini feshedebilecektir. Bu sözleşmelerde, işçiyi işten çıkarmak için uyulması gereken herhangi bir bildirim süresi yoktur. İşveren bildirim süresine uymaksızın iş sözleşmesini feshedebilecektir ancak işveren işçiye deneme süresi içindeki çalışmasının ücreti ve yan haklarını tamamen ödeyerek deneme süreli iş ilişkisini sonlandırmalıdır.
Yukarıda konu ile ilgili olarak deneme süreli iş sözleşmesi unsurları ve sözleşmenin feshine ilişkin hususlarla birlikte açıklanmıştır. İş sözleşmesinin kurulması ve ifası hususu oldukça önemli ve hukuki danışmanlık alınması gereken başlıca konulardan biridir. Bu sözleşmenin kurulması ve ifası hakkında daha fazla bilgi ve danışmanlık için hukuk büromuzla iletişime geçebilirsiniz.
[1] Y9. HD 20.06.2006, 15239/18198, ÇT, 12, 311. Y9HD, 17.1.2005, 21240/2941, Kar, Deneme Süreli, 29.