Karşılıksız çek cezası, en son düzenlemelerle birlikte değişmiş ve mağduriyetlere gidermeye çalışan bir hal almıştır. Ekonomik hayatta paranın haricinde çoğunlukla kullanılan bir oldukça değerli evrak türü vardır. Bu değerli evrakların bir türü olan çek, ticari yaşamın devam etmesinde mühim rol oynar. Uygulamada pek oldukça gerçek ve tüzel ferdin ödemeleri için çek kullandıklarını görmekteyiz. Ancak ekonomik sıkıntılar halinde bu çeklerin bankada bir karşılığının olmaması benzer biçimde durumlar da mevzu bahis olabilmektedir. Çek nedir ve karşılıksız çek nelerdir, karşılıksız çek aldım ne yapmalıyım gibi soruların cevapları makalemizde açıklanmaya çalışılmıştır.
Çek Nedir?
Ödeme emri durumunda kullanılan değerli evrak türü olan çek, bankaya hitaben yazılan ve üstündeki meblağ karşılığında ödeme gücü olan bir evraktır. Adına çek düzenlenen şahıs çekin ilişkin olduğu bankaya gidip çeki gösterdiği takdirde üstünde yazan meblağ kendisine ödenir. Çek bu anlamda ticari hayatta ödeme yapabilmek için kullanılan bir evraktır. Nitekim hukuki niteliği ele alındığında çekin bir havale olarak kabul edildiği ile karşılaşmaktayız. Ticari yaşam için mühim olan çekin, yanlış kullanması takdirinde, karşılıksız çek cezası gibi birtakım hukuki sorunla karşılaşılır. Bu sorunlardan en sık karşılaştığımız ise karşılıksız çek cezası gerektiren karşılıksız çek düzenlemedir.
Karşılıksız Çek Nedir?
Karşılıksız çek cezası uygulamada sıklıkla karşılaşılan bir durumdur. Peki, karşılıksız çek nedir? Yukarıda da bahsettiğimiz benzer biçimde çek ticari hayatta ödeme aracı olarak kullanılır. Ancak çekin kullanması için bankaya gidildiğinde zaman zaman karşılıksız olduğu ortaya çıkar. Bir çekin karşılıksız olması demek çekin üstünde yazan kadar para tutarında, çeki düzenleyen ferdin hesabında paranın olmaması demektir. Böyle bir durumda çek karşılıksız niteliğini alır ve devamında karşılıksız çek cezası düzenlenir.
Çeki düzenleyen ferdin hesabında çek ücreti kadar paranın olmaması niteliğinde kişiye banka tarafınca ödeme yapılamaz. Böyle bir durumda ferdin elinde karşılıksız çek var demektir. Ödeme de bulunamayan banka çekin üstüne “karşılıksızdır” ibaresini basar. Karşılıksız damgası basıldıktan sonrasında çek kişiye geri verilir. Böylece artık ferdin elinde karşılıksız çek var olur. Kişinin elinde bulunan karşılıksız çekte kimlerin sorumluluğunun bulunduğunu belirtmek gerekir.
Karşılıksız Çeklerde Kimlerin Sorumluluğu Vardır?
İlk olarak çeki düzenleyen ferdin sorumluluğu doğmaktadır. Kişi kendi hesabında mevcut paradan daha fazlasını çek ile düzenleyemez. Böyle bir şey meydana geldiği zaman karşılıksız çek meydana gelir ve devamında karşılıksız çek cezası düzenlenir. Çek ile ödemeyi vaat etmiş olduğu ücreti bankadaki hesabına bakılırsa ayarlamalıdır. Çünkü çek bir ödeme aracı göreviyle hamil tarafınca bankaya ibraz edildiğinde de bu ödemenin yapılması gerekir. Bu sebeple çekin karşılıksız çıkması niteliğinde çekin sahibinin sorumluluğu doğar. Aynı zamanda çekin karşılıksız çıkmasında bankanın da bazı şartların varlığı halinde sorumluluğu vardır. Şöyle ki;
Çekin kısmen karşılıksız çıkması halinde yani bir diğer deyimle çekin bütün ücretinin değil de bir kısmının noksan kalması durumunda banka; çek bedeli 2.225,00 TL ve altında ise çek bedelini aşmamak suretiyle bölümü karşılığı 2.225,00 TL miktarı tamamlayacak bir rakamı çek hamiline ödemekle sorumludur. Eğer çek bedeli 2.225,00 TL miktarının üstünde ise de tekrar çekin bedelini aşmamak kaydıyla 2.225,00 TL miktarı tamamlayacak bir ücreti çek hamiline ödemekle yükümlüdür.
Çekin tamamen karşılıksız çıkması halinde ise çekin bedeli 2.225,00 TL ve üstü ise banka yine çekin hamiline 2.225,00 TL ücreti ödemekle sorumludur. Eğer çek bedeli 2225,00 TL’nin altında ise çek bedeli ne kadar ise o meblağı ödemekle yükümlüdür. Karşılıksız çek cezası, bu durumlarda çeki düzenleyene verilen cezadır.
Karşılıksız Çek İle Karşılaşan Kişi Ne Yapabilir?
Öncelikle hamil elinde bulunan karşılıksız çekin tahsil edilip edilemeyeceğini öğrenebilmek için bankaya başvurarak bu durumu tespit ettirir. Karşılıksız çekin tespit edilmesinden sonra bu çekin tahsili için icra takibi yoluna başvurulabilir. Hatta çek bir değerli evrak olduğunda borçlunun mal kaçırma şüphesi varsa mallarına ihtiyati haciz de konulabilecektir. Karşılıksız çek cezası bu süreçlerden sonra düzenlenmesi mümkün bir cezadır.
Çeki ciro eden şahıs ya da kişilere karşı karşılıksız çek için icra takibinin başlatılması gerekir. İcra takibinin başlatılmasıyla aleyhine icra takip süreci başlatılan kişiye ödeme emri gönderilir. Bu ödeme emrine, çeki ciro eden şahıs 5 gün içinde itiraz etmezse icra takibi kesinleşir. Ödeme emrine itiraz etmek; çekin karşılıksız olmadığını ve bu şekilde bir icra borcunun olmadığını iddia etmek demektir. Takiple birlikte borcun varlığı da hukuken kabul edilmiş olmaktadır. Zira borçlu olarak çeki ciro eden şahıs itiraz etmez ise borcunu kabul etmiş olur.
İcra takibinin kesinleşmesinden sonrasında hamil borçlu adına haciz işlemlerinin başlatılmasını talep edebileceği anlamına gelmektedir. Haciz işlemiyle beraber çeki ciro eden borçlunun üstüne kayıtlı olan mallarına el konulması sağlanır. Haciz işlemi sayesinde ardından yapılacak olan el konulmuş malların satılmasının talebiyle, akabinde satılan malların miktarıyla çek hamiline karşılıksız çekteki alacağının karşılığı olarak ödenir. Karşılıksız çek cezası ise düzenleyene ait olan ayrıca bir cezadır.
Aynı zamanda başlatılan icra takibiyle beraber çekin bedelinin tahsili sağlandığı benzer biçimde işleyen faizinde tahsili sağlanır. Yani icra takibiyle beraber alacağın ödenmesi ihtiyaç duyulan günden itibaren çek bedelinin öğrenim edileceği güne kadar işleyen faizin de tahsili sağlanır.
Karşılıksız Çek Düzenleme Suçu
Tarafımıza yöneltilen karşılıksız çek cezası nedir sorusunun cevabını yazımızda bulabilirsiniz. İcra takibinden ziyade hamil karşılıksız çeki düzenlemiş olduğu için çek sahibini adli makamlara şikayet etmek suç duyurusunda bulunmak haklarını da kullanabilir. Hamilin karşılıksız çek düzenlenmesi suçunu öğrenmesinden itibaren 3 ay içinde ve her türlü 1 sene içinde şikayette bulunması gerekir. Aksi biçimde karşılıksız çek için herhangi bir ceza davası periyodu başlamaz. Dolayısıyla hamilin şikayette bulunması şarttır. Zira karşılıksız çek cezası için yapılacak soruşturmanın takibi şikayete bağlıdır. Ayrıca hamilin çeki süresi içinde bankaya ibraz etmesi ve süresi içinde çekin karşılıksız bulunduğunu öğrenmesi gerekir. Ancak bu biçimde şikayette bulunabilir. Hamilin şikayeti üstüne karşılıksız çek düzenlemesi nedeniyle şahıs adına “karşılıksız çek düzenleme” suçundan ötürü ceza davası açılır.
Ceza davasında ilk yaptırım olarak kişiye adli para cezası verilir. Her karşılıksız çek için 1500 güne kadar adli para cezası uygulanır. Günlük para cezasının miktarı Türk Ceza Kanunu madde 52 uyarınca düzenlenmiştir. Buna bakılırsa bir güne karşılık olarak belirlenen adli para cezası için 20 TL’den azca ve 100 TL’den fazla olmayacak bir miktar olarak hükmedilir. Tabi bu hükmedilecek sayı ferdin ekonomik durumuna bakılarak, ödeme gücüne uygun şekilde belirlenecektir. Şahsın belirlenen adli para cezasını ödememesi halinde ise cezası hapis cezasına çevrilebilir. Aynı zamanda şahıs adına uzlaşma ve hükmün açıklanmasının geriye bırakılması biçimlerinde hükümler de uygulanabilir.
Kişinin tekrar karşılıksız çek tertip suçunu işlememesi için çek tertip yasağı ve çek hesabı açma yasağı da uygulanabilir. Böyle bir ceza alan şahıs elinde mevcut çek defterlerini çek defterini aldığı ve çek hesabının bulunduğu bankaya verir ve daha çek düzenleyemez.
